Z Etrurii na Pomorze? Popielnice twarzowe na tle obrządku pogrzebowego kultury pomorskiej

26 czerwca – 10 listopada 2009 r. 

Wystawa jest szeroką prezentacją popielnic twarzowych pochodzących z różnych stanowisk archeologicznych z terenu Pomorza, realizowaną na tle zwyczajów pogrzebowych ludności kultury pomorskiej.
Pośród wielu ciekawych odkryć na Pomorzu, niezwykle interesujące są znaleziska grobów skrzynkowych wiązanych z kulturą wschodniopomorską, zwaną też kulturą pomorską lub kulturą popielnic twarzowych. Odkrycia te stanowią znaczny odsetek wśród odsłoniętych obiektów archeologicznych, co zapewne można łączyć zarówno z dość licznie zamieszkującymi nasze ziemie grupami ludności kultury pomorskiej, jak i stosunkowo łatwym uchwyceniem tego typu konstrukcji grobowych w terenie.
Fenomen grobów skrzynkowych wynika nie tylko z ich precyzyjnej konstrukcji, ale też, a może przede wszystkim, z zawartych w ich wnętrzu popielnic z prochami ludzkimi, wśród których znaczny odsetek stanowią urny twarzowe. Popielnice pomorskie, już od kilku wieków wzbudzające zainteresowanie ich odkrywców, zachwycają zarówno atrakcyjną formą, jak i swoistym przekazem kulturowym (ikonograficznym), jaki zawierają dzięki niezwykłej ornamentacji ich powierzchni (wizerunki twarzy, motywy figuralne, biżuteria, scenki rodzajowe, symbolika magiczna).
Kultura pomorska wyłoniła się z grupy kaszubskiej kultury łużyckiej w młodszej fazie okresu halsztackiego (ok. 550 lat p.n.e.). Zwyczaj chowania zmarłych w popielnicach o antropomorficznych cechach znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji, na terenie Azji Mniejszej. Jednak pojawienie się idei tej formy pochówku na Pomorzu Wschodnim może mieć bezpośredni związek z kanopami znanymi z południowej Europy – z ziem zamieszkałych przez Etrusków (dzisiejsza środkowa Italia). Za taką koncepcją przemawia fakt, że największy rozkwit tej kultury przypada na VII i VI w. p.n.e., czyli był zbliżony do początków kultury pomorskiej.
Prezentowane zabytki (120 obiektów, w tym 76 popielnic oraz imponująca kolekcja brązowej biżuterii, narzędzi i przyborów toaletowych) pochodzą z muzeów i placówek prowadzących badania archeologiczne na interesującym nas terenie – z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, Muzeum Okręgowego w Bydgoszczy, Muzeum w Koszalinie, Muzeum w Lęborku oraz Zakładu Archeologii Pomorza Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, a także ze zbiorów własnych.

Autor wystawy: H. Rząska