Antoni Ulandowski (1879-1939), działacz samorządowy, urzędnik, lider organizacji społecznych.

Urodził się 29 marca 1879 r. w Witosławiu, w powiecie wyrzyskim jako syn Stanisława i Weroniki z d. Nowickiej. Po ukończeniu gimnazjum w Gnieźnie pracował jako urzędnik w prokuraturze w Grudziądzu. Swoje losy z Chojnicami połączył w 1912 r., gdy został służbowo przeniesiony na stanowisko sekretarza prokuratury i tłumacza. Stał się wówczas członkiem nielicznego dotąd grona polskiej inteligencji w mieście. W czasie I wojny światowej służył w wojsku niemieckim, biorąc udział w walkach frontowych. Po zakończeniu działań wojennych wrócił do Chojnic i włączył się w nurt działań na rzecz przywrócenia Pomorza odrodzonej Polsce. Był komendantem Tajnej Organizacji Wojskowej (TOW) na powiat chojnicki, która czyniła przygotowania do walki z zaborcą na Pomorzu. Antoni Ulandowski współorganizował powstające w 1919 r. w Chojnicach pierwsze polskie organizacje: Towarzystwo Ludowe i Towarzystwo Gimnastyczne ,,Sokół”.

Powiatowa Rada Ludowa (PRL) 14 sierpnia 1919 r. ustanowiła Ulandowskiego komendantem powiatowym Straży Ludowej, której zadaniem było utrzymanie spokoju w poszczególnych miejscowościach podczas przejmowania władzy z rąk niemieckich. Jesienią PRL przejęła opracowany przez Ulandowskiego plan działania dla bezpieczeństwa w mieście i w powiecie podczas wychodzenia wojska niemieckiego. 31 stycznia 1920 r. Antoni Ulandowski złożył raport ppłk Stanisławowi Wrzalińskiemu, dowódcy 59 pułku Piechoty Wielkopolskiej przejmującemu miasto dla Rzeczypospolitej o działaniach straży ludowej i stanie bezpieczeństwa. Tego samego dnia z ramienia komisji likwidacyjnej PRL objął komisaryczny nadzór nad urzędem prokuratury. W niepodległej Polsce pracował jako naczelny sekretarz w prokuraturze okręgowej, przyczyniając się do procesu polonizacji urzędów. W 1933 r. odszedł na emeryturę.

W kwietniu 1920 r. wszedł w skład komisarycznej Rady Miejskiej. W listopadzie 1921r. odbyły się pierwsze demokratyczne wybory samorządowe. Antoni Ulandowski wszedł w skład Magistratu i objął od 1 stycznia 1922 r. stanowisko nieetatowego zastępcy burmistrza. Z tej funkcji zrezygnował po półtorarocznym urzędowaniu. W następnej kadencji 1926 – 1929 był w Radzie Miejskiej jednym z pięciu radnych Chrześcijańskiej Demokracji. W kolejnych latach 1929 – 1933 reprezentował Chadecję. Był wówczas ponownie członkiem Magistratu, czyli kolegialnego zarządu miejskiego. Ulandowski dokonał wielu starań na rzecz poprawy warunków bytowych mieszkańców.

Od 31 stycznia 1920 r. Antoni Ulandowski sprawował państwowy zarząd nad majątkiem spółdzielni mieszkaniowej, noszącej wówczas nazwę Urzędnicze Towarzystwo Budowy Mieszkań. Od 4 lipca 1922 r. Rada Nadzorcza powierzyła Ulandowskiemu funkcję przewodniczącego zarządu. Zmianie uległa nazwa na Urzędniczą Spółdzielnię Budowlaną. Spółdzielnia w Chojnicach była jedną z najstarszych na Pomorzu, w ciągu dziesięciu lat wybudowała 17 domów, w których mieściły się 102 mieszkania. Antoni Ulandowski cieszył się nieposzlakowaną opinią wśród chojnickiego społeczeństwa będąc na stanowisku przewodniczącego - prezesa, które pełnił aż do wybuchu II wojny światowej.

Antoni Ulandowski był kilkakrotnie wybierany do Powiatowej Rady Szkolnej, organu doradczego inspektora szkolnego, w której reprezentował społeczność chojnicką. Politycznie był związany z Chrześcijańską Demokracją, która po przewrocie majowym zajmowała stanowisko opozycyjne wobec obozu sanacyjnego.

Kolejną dziedziną aktywności społecznej Antoniego Ulandowskiego było Towarzystwo Pszczelarzy i Ogródków Działowych, którego był wieloletnim prezesem. Staraniem tej organizacji przy współudziale burmistrza Sobierajczyka było utworzenie w 1929 r. pracowniczego ogrodu po prawej stronie Szosy Bytowskiej, najstarszego w mieście i jednego z nielicznych na Pomorzu.

Upowszechnianie kultury fizycznej stanowiło również ważną część działalności społecznej Ulandowskiego. Należał do organizacji ,,Sokół”, krzewiącej ducha patriotyzmu wśród swoich członków. Działał również aktywnie w Związku Obrony Kresów Zachodnich, a od 1934 r. w Polskim Związku Zachodnim (PZZ), który poszerzył swe działania po nasileniu agresywnej, antypolskiej polityki faszystowskiej Niemiec. Należał również do Kurkowego Bractwa Strzeleckiego, organizacji posiadającej charakter kulturowy, pielęgnującej dawne zwyczaje mieszczańskie. W 1938 r. Bractwo Kurkowe w Chojnicach obchodziło swój 550-letni jubileusz działalności. Antoni Ulandowski w 1931 r. w dorocznym strzelaniu zdobył tytuł króla kurkowego.
Antoni Ulandowski był żonaty z Marią Łasińską z Łobżenicy, która towarzyszyła mężowi w działalności społecznej. Ulandowscy mieli dwoje dzieci: córkę Wandę (1908-1976) i syna Leona (1914-1939).

W pierwszym okresie hitlerowskiej okupacji ofiarą eksterminacji inteligencji padł Antoni Ulandowski wraz z 25-letnim synem Leonem, studentem Akademii Handlowej w Krakowie. Zostali oni aresztowani 23 października 1939 r. aresztowani przez gestapo, a następnego dnia wywiezieni do podmiejskiej Doliny Śmierci i rozstrzelani.

Historia Antoniego Ulandowskiego kończy się tragicznie, ale pełna jest przykładów patriotyzmu. Został on odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi za swoją ofiarną pracę na rzecz chojnickiego społeczeństwa. Odsłonięto również tablicę pamiątkową na domu przy ul. Warszawskiej 23, który zamieszkiwał z rodziną.

Anna Depka Prądzyńska

Monika Jażdżewska

Więcej informacji o Antonim Ulandowskim można uzyskać z następujących publikacji: Zbigniew Stromski, Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275 – 1980, Chojnice 1986 oraz Ludzie Pomorza lat 1920 – 1939. Szkice biograficzne, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, seria "Pomorze Gdańskie", t. 11, Gdańsk 1977 r.