Bolesław Makowski (1880-1934), filomata pomorski, ksiądz proboszcz i restaurator chojnickiej fary, historyk sztuki

Ksiądz Bolesław Makowski zapisał się w dziejach Pomorza i Chojnic jako filomata pomorski, działacz narodowy, historyk sztuki oraz duszpasterz chojnicki i restaurator zabytkowej fary.

Urodził się w Pelplinie 30 grudnia 1880 r. jako syn Michała i Marty z d. Redner. Ojciec był nauczycielem i współinicjatorem Towarzystwa Nauczycieli p.w. Św. Józefa. Matka była córką artysty – malarza Teodozjusza i bratanką biskupa Leona Rednera. W latach 1890-1896 Bolesław uczęszczał do biskupiego progimnazjum Collegium Marianum, następnie do gimnazjum w Chełmnie, gdzie zdał maturę w 1900 r. Jako gimnazjalista należał do Towarzystwa Filomatów i z tego powodu był sądzony w toruńskim procesie filomatów w 1901 r. i został skazany na 6 tygodni więzienia. Karę odbył w następnym roku w Tczewie. Był już wówczas klerykiem Seminarium Duchownego w Pelplinie. Studia teologiczne ukończył w 1904 r. i 13 marca przyjął święcenia kapłańskie.

W latach 1904-1907 był wikarym przy kościele pojezuickim na Starych Szkotach w Gdańsku. Uczęszczał wówczas przez dwa semestry na wykłady z historii sztuki w Politechnice Gdańskiej. Pogłębiał konsekwentnie wiedzę z tej dziedziny poprzez samokształcenie przez wiele lat. W 1907 r. został mianowany kuratusem przy szpitalu NP. Marii w Gdańsku i pozostał na tym stanowisku do 1920 r. Był wówczas silnie związany ze środowiskiem polskim i gościł u wielu wybitnych działaczy narodowych. W przełomowym okresie 1918-1920 uczestniczył czynnie w polskim ruchu narodowym, przyczyniając się do kształtowania nowej rzeczywistości politycznej w Prusach Zachodnich.

Po inkorporacji Pomorza do niepodległej Polski w 1920 r. Bolesław Makowski opuścił Gdańsk, został bowiem mianowany urzędnikiem państwowym - starszym docernetem wojewódzkim, a następnie radcą do spraw kościelnych w Urzędzie Wojewódzkim Pomorskim w Toruniu. W tym czasie współdziałał m.in. z J. Karnowskim przy powołaniu Związku Filomatów Pomorskich. Z kolei w latach 1920-1930 zasiadał w zarządzie Towarzystwa Naukowego w Toruniu, a do 1934 r. pełnił tam funkcję sekretarza.

W 1922 r. ksiądz Bolesław Makowski został mianowany proboszczem w Chojnicach, na miejsce zmarłego księdza Leona Boeninga. Od 25 marca przejął parafię obejmującą nie tylko same Chojnice, lecz także 18 miejscowości sąsiedzkich. W jej granicach znajdowały się także kościoły filialne: zabytkowy kościół p.w. św. Bartłomieja w Moszczenicy oraz publiczna kaplica p.w. Świętej Trójcy w Nieżychowicach. Zadanie duszpasterskie było dość trudne ze względu na dwujęzyczność wiernych. Wówczas liczną grupę społeczną stanowiła jeszcze mniejszość niemiecka. Z czasem ta sytuacja zmieniała się na korzyść Polaków. Ksiądz Makowski dzięki życzliwemu usposobieniu i umiejętności współpracy z ludźmi doprowadził do odrodzenia życia religijnego w powierzonej mu parafii. W 1924 roku podjął zadanie odbudowy gotyckich sklepień w kościele. Sklepienia runęły podczas pożaru w 1657 roku i odtąd fara miała płaski sufit drewniany. Gwiaździste i krzyżowo-żebrowe sklepienia przywróciły świątyni gotycki charakter. Poza tym położono wówczas nowa posadzkę, wyremontowano organy i odświeżono wnętrze. Pojawił się również w kościele nowy drewniany ołtarz poświęcony Matce Bożej, wykonany przez artystę Ignacego Zelka. W 1926 roku dzięki staraniom księdza Makowskiego parafia chojnicka otrzymała od Skarbu Państwa poewangelicki kościół w Krojantach wraz z przynależną ziemią ponad 19 ha. Proboszcz doprowadził także do powiększenia cmentarza parafialnego poprzez kupno od doktora J.P.Łukowicza ponad 1,3 ha przyległego gruntu przy ulicy Kościerskiej. Ksiądz Makowski powziął myśl wybudowania pomnika Chrystusa Króla. Figurę – dzieło rzeźbiarza Wojciecha Durka z Torunia - ustawiono na postumencie byłego pomnika Fryderyka Wilhelma I. Uroczyste poświęcenie odbyło się 25 października 1931 roku na pl. Królowej Jadwigi (dziś pl. Niepodległości).

Ksiądz dziekan Bolesław Makowski cieszył się autorytetem dobrego duszpasterza i gospodarza. W mieście pełnił obowiązki kapelana I Batalionu Strzelców. Ofiarnie pracował jako prezes Kuratorium Zakładu św. Boromeusza. Był także prezesem Związku Kapłanów „Unitas” Diecezji Chełmińskiej na okręg chojnicki. Należał do Diecezjalnej Mieszanej Komisji dla Ochrony Zabytków w Pelplinie. W 1928 roku został kanonikiem honorowym Kapituły Katedralnej.

Powodem do radości księdza Bolesława Makowskiego była jego działalność naukowa w dziedzinie historii sztuki. W 1906 roku opublikował artykuł „Pierwowzory niektórych obrazów pelplińskich”. Przedmiotem jego zainteresowania i badań była twórczość gdańskiego malarza Andrzeja Stecha, której poświęcił mu ponad 60 – stronnicową rozprawę o charakterze monograficznym. Owocem ogólniejszych zainteresowań pozapomorskich są rozprawy o religijnych aspektach twórczości Jacka Malczewskiego oraz o ikonografii Serca Jezusowego, opublikowane w niemieckim czasopiśmie w Monachium. Po 1920 r. prace księdza Makowskiego pisane były wyłącznie po polsku. W szeregu artykułów zajmował się działalnością artystyczną Daniela Chodowieckiego, m.in. zrelacjonował ,,Dziennik gdański” z jego podróży z 1773 r. oraz cykl rysunków ,,Podróży do Gdańska”. Po latach jeszcze raz zajął się twórczością tego artysty w artykule pt. ,,Daniela Chodowieckiego stosunek do polskości i do Polski”. W dorobku Bolesława Makowskiego są także artykuły z zakresu historii rzemiosła np. ,,Cech szmuklerski w Toruniu” i ,,Zabytki cechu krawieckiego w Kościerzynie”. Analizując sztukę pomorską odkrywał rodzime wpływy, które stanowią o oryginalności dzieł, chętnie podkreślał związek architektury i dzieł plastycznych z regionem: Kaszubami, Kociewiem, Borami Tucholskimi i Ziemią Chełmińską. Ksiądz Makowski dużo podróżował w związku z działalnością badawczą. Wyjeżdżał także za granicę, co roku bywał we Włoszech. W 1930 r. został uhonorowany orderem Polonia Restituta,

Najważniejszym dziełem, ukoronowaniem pracy naukowej księdza Bolesława Makowskiego jest monografia pt. ,,Sztuka na Pomorzu. Jej dzieje i zabytki”. Było to pierwsze syntetyczne ujęcie problematyki sztuki w przekroju historycznym na obszarze tej części dawnych Prus Królewskich, które po 1920 r. zostały włączone do RP. Znaczenie tego dzieła jest tym większe, że nie powstała do dziś żadna podobna synteza. Ostatnią publikacją księdza Makowskiego był artykuł wydany w 1932 r. w ,,Miesięczniku Diecezji Chełmińskiej” pt. ,,Nieznane klejnoty barokowego malarstwa”.

Ksiądz Bolesław Makowski zmarł 25 października 1934 r. w Poznaniu. W wigilię dnia Wszystkich Świętych 31 października mieszkańcy Chojnic w manifestacyjnym kondukcie odprowadzili swojego proboszcza na parafialny cmentarz. Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył bp Konstantyn Dominik. W 70-tą rocznicę śmierci księdza Bolesława Makowskiego z inicjatywy Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego na jego grobie zostało poświęcone epitafium. W oczach parafian i współpracowników został on zapamiętany jako dobry, życzliwy i sprawiedliwy duszpasterz.

Anna Depka Prądzyńska

Monika Jażdżewska

Więcej informacji o księdzu Bolesławie Makowskim można uzyskać z następujących publikacji: Zbigniew Stromski, Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275-1980, Chojnice 1986 oraz Kazimierz Ostrowski, Poczet Zasłużonych Chojniczan, Słownik biograficzny XX wieku, Chojnice 2020.