Franciszek Gierszewski (1894-1981), organista, kompozytor, dyrygent chórów, profesor muzyki kościelnej, działacz plebiscytowy

Muzyka łączy pokolenia, wyraża emocje pełne radości, jak i smutku. Także w poprzednim stuleciu stanowiła dialog między ludźmi. Wielkim animatorem życia muzycznego w Chojnicach był niewątpliwie Franciszek Gierszewski. Urodził się 17 września 1894 r. w kaszubskiej wsi Swornegacie, w powiecie chojnickim. Jego ojcem był Józef, rolnik i listonosz, a matką Marta z. d. Stoltmann. Od najwcześniejszych lat przejawiał duże zainteresowanie muzyką. Należał do miejscowego chóru kościelnego św. Cecylii, prowadzonego przez nauczyciela i organistę Bolesława Maliszewskiego. Następnie za namową proboszcza i budowniczego nowego kościoła w Swornegaciach, ks. Franciszka Drapiewskiego kształcił się w biskupiej szkole muzyki kościelnej w Pelplinie pod kierunkiem wybitnego organisty Oskara Hermańczyka.

W 1915 r. został powołany do niemieckiego wojska. Po I wojnie światowej, w 1919 r. podjął posadę organisty w miejscowości Nowa Cerkiew koło Pelplina, a w 1920 r. przeniósł się do Dąbrówna, koło Ostródy. Tam brał udział w powołaniu pierwszego polskiego chóru, którego został dyrygentem. W okolicznych miejscowościach uświetniał on polską pieśnią patriotyczną liczne organizowane wiece agitacyjne. Z ramienia Głównego Komitetu Plebiscytowego w Olsztynie Franciszek Gierszewski sprawował opiekę nad okręgiem Dąbrówna, jednocześnie pełnił funkcję komendanta Straży Mazurskiej.

Gierszewski związał się z Chojnicami w 1920 r., obejmując posadę organisty fary chojnickiej, a jednocześnie zostając dyrygentem chóru ,,Lutnia”. Towarzystwo Śpiewu „Lutnia” odgrywało w okresie przełomu i pierwszych latach niepodległości ważną rolę w procesie repolonizacji mocno zniemczonego miasta. Oprócz funkcji chóru kościelnego, prowadziło też różnorodną działalność kulturalną i oświatową: organizowało koncerty polskich pieśni, przedstawienia teatralne, wieczornice rozrywkowe, urządzało kursy języka polskiego. To właśnie swemu kierownikowi muzycznemu i dyrygentowi „Lutnia” zawdzięczała wysoki poziom artystyczny i liczne sukcesy w konkursach pomorskich zespołów śpiewaczych. Bardzo wysoko efekty pracy Gierszewskiego oceniał wybitny kompozytor Feliks Nowowiejski. W 1924 r. zespół stanął przed poważnym wyzwaniem – wizytą prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego w Chojnicach. Chór podczas galowego przyjęcia zorganizowanego z tej okazji w Starostwie Powiatowym zaprezentował szereg utworów kaszubskich w opracowaniu Gierszewskiego.

Poziom chórzystów systematycznie wzrastał dzięki niestrudzonej pracy dyrygenta. 10 lipca 1927 r. miał miejsce w Chojnicach IV Zjazd VII Okręgu Śpiewackiego połączony z poświęceniem sztandaru Towarzystwa Śpiewaczego.

„Lutnia” nawiązała również kontakt z Polonią na Złotowszczyźnie. Pamiętnym wydarzeniem w historii zespołu był udział w patriotycznej uroczystości w maju 1930 r. w Złotowie. Na początku października 1930 r. Feliks Nowowiejski ponownie nawiązał kontakt z Franciszkiem Gierszewskim, przesyłając dwie kompozycje chóralne, dedykowane chórowi.

Zasługi Franciszka Gierszewskiego zostały docenione przez byłego premiera, Antoniego Ponikowskiego, z rąk którego odebrał przyznane przez Zjednoczenie Polskich Związków Śpiewaczych i Instrumentalnych w Warszawie srebrną odznakę II stopnia (1934 r.). Został też odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1936 r.) za propagowanie polskiej kultury muzycznej. Cieszył się również szacunkiem w towarzystwie - bywał uczestnikiem wieczorów literacko – muzycznych u Anny i Stanisława Sikorskich w Wielkich Chełmach.

II wojna światowa przerwała działalność chóru i dyrygenta. Franciszek Gierszewski był aresztowany przez gestapo i zesłany na roboty przymusowe. 11 września 1945 r. powrócił do Chojnic. 12 stycznia 1946 r. ożenił się z Gertrudą Pozorską I v. Nowacką i zamieszkał przy ulicy Piłsudskiego 15. Małżonkowie chętnie spędzali latem czas w willi „Lutnia” nad jeziorem w Charzykowach – Zaciszu.

Pomimo poniesionych strat, chór konsekwentnie podejmował dzieło odbudowy życia kulturalnego w Chojnicach organizując wiele imprez, głównie na cele charytatywne. W uznaniu zasług dla krzewienia muzyki sakralnej bp. ks. dr Kazimierz Józef Kowalski, ordynariusz chełmiński, nadał Franciszkowi Gierszewskiemu 5 maja 1952 r. tytuł profesora muzyki kościelnej. Jednocześnie Zjednoczenie Polskich Zespołów Śpiewaczych w Warszawie przyznało profesorowi swoją złotą odznakę I stopnia. W 1955 r. został wybrany do Komisji Artystycznej Pomorskiego Związku Śpiewaczego. Z kolei w 1956 r. chór zdobył I miejsce w konkursie z udziałem 48 zespołów śpiewaczych Pomorza. W okresie stalinowskim zespół był coraz bardziej ograniczany w swej działalności i eliminowany z życia kulturalnego, poza kościołem. Dyrygent wraz z chórzystami nigdy się z taką dyskryminacją nie pogodzili i niejednokrotnie uświetniali uroczystości regionalne. Gierszewski udzielał się również jako członek Biskupiej Komisji Egzaminacyjnej Organistów Diecezji Chełmińskiej w Pelplinie. Za wybitne zasługi w krzewieniu muzyki sakralnej papież Jan XXIII 24 listopada 1962 r. odznaczył profesora Gierszewskiego tytułem: Rycerza Orderu św. Grzegorza Wielkiego ,,Pro Ecclesia et Pontifice” za zasługi dla Kościoła i Pontyfikatu.

Franciszek Gierszewski swoją długoletnią i pracowitą służbę zakończył oficjalnie przejściem na emeryturę w 1970 r. Przekazał organy i pałeczkę dyrygencką na następne 25 lat w ręce swego ucznia Franciszka Koperskiego. Nie pożegnał się całkowicie z muzyką. Zajmował się również prowadzeniem kancelarii parafialnej. Zmarł 7 lipca 1981 r. i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Chojnicach. Był niewątpliwie wybitną postacią w dziejach naszego miasta. Jego talent i kunszt muzyczny, potwierdzony licznymi nagrodami i wyróżnieniami, zapisał się trwale na kartach chojnickiej historii. W pamięci mieszkańców pozostał jako człowiek powszechnie szanowany, o ujmującym sposobie bycia i wysokiej kulturze osobistej. W święto patronki muzyki kościelnej św. Cecylii, 21 listopada 1981 r. z inicjatywy Zrzeszenia Kaszubsko – Pomorskiego w bazylice p. w. Ścięcia św. Jana Chrzciciela została odsłonięta tablica pamiątkowa prof. Franciszka Gierszewskiego, który przez prawie pół wieku pełnił służbę organisty w tym kościele.

Anna Depka Prądzyńska

Monika Jażdżewska

Więcej informacji o Franciszku Gierszewskim można uzyskać z następujących publikacji: „Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275 – 1980” Zbigniewa Stromskiego z 1986 r., „Poczet zasłużonych Chojniczan. Słownik biograficzny XX wieku.” Kazimierza Ostrowskiego z 2020 r.