Irena Nieżychowska z d. Wolszlegier (1896-1939), ziemianka, działaczka społeczna i narodowa, organizatorka przysposobienia obronnego

Postać Ireny Nieżychowskiej utrwaliła się w pamięci dzięki patriotycznej postawie i działalności społecznej. Z tego powodu jej nazwiskiem została nazwana rodzinna wieś pod Chojnicami, w której była dziedziczką majątku ziemskiego w okresie międzywojennym.

Pochodziła ze znanej pomorskiej rodziny ziemiańskiej Wolszlegierów, której następne pokolenia przez cały okres zaboru pruskiego trwały przy polskości. Urodziła się 5 listopada 1896 r. w Toruniu. Była córką Bolesława (1850-1926), urodzonego w Szenfeldzie (Nieżychowicach), doktora obojga praw. Jej ojciec w momencie powrotu Pomorza do odrodzonej Polski 10 lutego 1920 roku został mianowany komisarycznym prezydentem Torunia, tę funkcję pełnił do 20 maja 1921 roku. Jego bracia Władysław i Antoni byli wybitnymi polskimi działaczami narodowymi. Reprezentowali ludność polską w parlamencie niemieckim.

Irena Wolszlegier od najmłodszych lat wychowywana była w atmosferze polskiego patriotyzmu. Od młodości wdrażała się do działania na niwie narodowej. Podjęła pracę jako bibliotekarka Towarzystwa Czytelni Ludowych. Prowadziła tajne nauczanie języka polskiego wśród dzieci rolników i robotników. Szczególnie intensywnie udzielała się w okresie I wojny światowej. Brała udział w powstaniu wielkopolskim, opuszczając szeregi powstańcze w stopniu porucznika. Odznaczyła się odwagą i talentem dowódczym. Wyszła za mąż za Stanisława Nieżychowskiego, z którym jednak po krótkim czasie trwania małżeństwa pozostawała w separacji.

W 1919 roku w związku ze śmiercią stryja Władysława zamieszkała w Szenfeldzie i niezwłocznie włączyła się w nurt życia publicznego w Chojnicach i okolicy. Pozostająca w mniejszości ludność polska pilnie przygotowywała się do przejęcia władz administracyjnych i wszelkich instytucji z rąk niemieckich. Irena Nieżychowska była czynną uczestniczką tego procesu. Należała do Towarzystwa Ludowego i Towarzystwa Gimnastycznego ,,Sokół”, organizowała również kurs języka polskiego dla dorosłych. Brała udział w przygotowaniu śpiewnika ,,Pieśni narodowych i obozowych” (1919 r.) autorstwa Władysławy Wolszlegier – Obertyńskiej. Sama również pisała wiersze patriotyczne, którym nie można odmówić wartości artystycznych. Publikowała je w lokalnych gazetach chojnickich, a także zostały wydane w osobnym tomiku poetyckim ,,Gdy złote liście ścielą się po ziemi” w 1930 r.

Po śmierci Władysława (1919 r.) i Antoniego (1922 r.) spadkobiercą majątku Szenfeld został ich brat, Bolesław Wolszlegier, ojciec Ireny. Gdy zmarł w 1926 r. przejęła ona samodzielny zarząd nad majątkiem. Ziemie odziedziczonej posiadłości na pewnym odcinku przylegały do granicy polsko – niemieckiej, co Nieżychowska wykorzystała do manifestowania swoich przekonań poprzez samodzielne „pilnowanie” linii granicznej. Określano ją mianem "polskiej amazonki", ponieważ uwielbiała jeździć konno. Objeżdżając swoje włości niejeden raz rekwirowała niemieckie bydło, które bezprawnie pasło się po polskiej stronie granicy na polach i łąkach jej majątku.

Była organizatorką i instruktorką kół Przysposobienia Wojskowego Kobiet w Chojnicach i najbliższej okolicy. W latach 30 - tych prowadziła honorowo szkolny hufiec przysposobienia wojskowego w Miejskim Gimnazjum Żeńskim. Patriotyczna postawa Ireny Nieżychowskiej stanowiła ogromny problem dla lokalnej ludności niemieckiej. Po napaści Hitlera na Polskę jej nazwisko znalazło się na liście proskrypcyjnej Selbstchutzu. 29 września 1939 roku została aresztowana przez gestapo pod zarzutem posiadania broni i 5 października wywieziona z innymi podejrzanymi obywatelami w kierunku Bydgoszczy. Więźniów osadzono w podziemiach koszar, a tydzień później zginęła najprawdopodobniej w zbiorowej egzekucji.

Po wojnie majątek ziemski Wolszlegierów w Szenfeldzie został upaństwowiony, funkcjonował jako PGR, a następnie został przekazany Instytutowi Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Baninie.

Chojnicka społeczność zapamiętała Irenę Nieżychowską z racji jej bezkompromisowego patriotyzmu, za który zapłaciła najwyższą cenę.

Anna Depka Prądzyńska

Monika Jażdżewska

Więcej informacji o Irenie Wolszlegier - Nieżychowskiej można odnaleźć w następujących publikacjach: "Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275-1980" Zbigniewa Stromskiego, "Zeszyty Chojnickie V" z 1970 roku, "Poczet zasłużonych Chojniczan. Słownik biograficzny XX wieku" Kazimierza Ostrowskiego, a także w informatorze "Bazuny" z 1980 roku.