Jan Karnowski (1886-1939), prawnik, pisarz, działacz społeczny oraz badacz historii Pomorza i kultury kaszubsko – pomorskiej

Każdy poeta i pisarz potrzebuje inspiracji niezbędnej dla swojej twórczości. Niewątpliwym ,,sumieniem regionalizmu kaszubskiego” był Jan Karnowski, wybitny badacz historii Pomorza. Natchnieniem dla niego była miłość do ,,małej ojczyzny”, a patriotyczne uczucia przelewał na papier. To właśnie Kaszuby stanowiły inspirację dla twórczości Jana Karnowskiego.

Urodził się on 16 maja 1886 r. w Czarnowie koło Brus. Uczył się w Collegium Marianum w Pelplinie oraz w gimnazjum w Chojnicach. Tam też należał do tajnego koła filomatów ,,Mickiewicz”, którego w latach 1906 – 1907 był prezesem. W Pelplinie studiował teologię, a prawo na uniwersytecie wrocławskim.

Walczył przeciwko Prusakom w powstaniu wielkopolskim. W 1920 r. został naczelnikiem Wydziału Bezpieczeństwa Publicznego w Urzędzie Wojewódzkim Pomorskim w Toruniu. Był współtwórcą i prezesem Towarzystwa Filomatów Pomorskich. W latach 1924 – 1925 był naczelnikiem sądu w Czersku, a w 1927 r. otrzymał nominację na Sędziego Okręgowego w Chojnicach. Aktywnie włączył się w życie publiczne, m.in. w Sejmiku Powiatowym, Polskim Towarzystwie Krajoznawczym, Towarzystwie Badań Historii Ruchu Niepodległościowego na Pomorzu w Toruniu. Należał do współzałożycieli Towarzystwa Miłośników Chojnic i Okolicy, gdzie pełnił funkcję redaktora czasopisma „Zabory”. Posiadał nieprzeciętny talent poetycki i odegrał w literaturze kaszubskiej jedną z czołowych ról. Był autorem poematów epickich, tomów poezji oraz wielu dramatów. Badał przeszłość małych wsi kaszubskich oraz rodzin pomorskich. Większość jego utworów została wydana po II wojnie światowej.

Zmarł 3 października 1939 roku. Pochowany został na cmentarzu w Brusach. Poglądy Jana Karnowskiego były nowoczesne i wyprzedzały nadchodzącą epokę. W swoich utworach domagał się poszanowania dla prawdy historycznej i uznania dla roli ludu kaszubskiego w utrzymaniu polskości na Pomorzu. Ukazywał czyn zbrojny pomorskiej ludności przeciw przemocy krzyżackiej i pruskiej. Dostrzegał zacofanie gospodarcze Kaszubów. Rozwiązanie tego problemu widział w upowszechnieniu oświaty i kultury. Jan Karnowski poza działalnością literacką i adwokacką całym swoim życiem dawał świadectwo wyjątkowego orędownictwa za kaszubską twórczością ludową.

Anna Depka Prądzyńska

Monika Jażdżewska

Więcej informacji o Janie Karnowskim znajduje się w monografii Cezarego Obracht - Prondzyńskiego z 1999 r.