Jan Paweł Łukowicz (1886-1957), doktor medycyny, działacz społeczny i kulturalny

Jan Paweł Łukowicz w dziejach Chojnic zapisał się obok swego ojca Jana Karola nie tylko jako uznany chirurg, ale także działacz społeczny i kulturalny. Urodził się 24 lipca 1886 r. w Chojnicach. Był synem doktora Jana Karola Macieja z Niw koło Zamartego i Bogumiły Antoniny Sikorskich z Leśna, którzy po ślubie zamieszkali w Chojnicach. Jan Paweł uczęszczał do tutejszego gimnazjum, gdzie od 1903 r. był członkiem tajnego koła filomackiego. Następnie naukę kontynuował w Grudziądzu i tam w 1907 r. zdał egzamin maturalny. Studia medyczne podjął na niemieckich uniwersytetach w Bonn, Műnster i Berlinie, gdzie w 1912 r. zdał egzamin państwowy. Staż odbył w berlińskiej uniwersyteckiej klinice oraz Królewskiej Chirurgicznej Poliklinice, będąc jednocześnie prywatnym asystentem prof. Rudolfa Klappa. Wraz z profesorem w 1913 r. pracował ochotniczo podczas wojny bałkańskiej w szpitalu wojskowym w Belgradzie. Na podstawie zdobytych tam doświadczeń napisał dysertację o postrzałach klatki piersiowej, uzyskując w Berlinie promocję na doktora medycyny (15 VII 1914).

Podczas I wojny światowej został powołany do armii niemieckiej. Pracował jako lekarz wojskowy w twierdzy w Chełmnie. W lipcu 1916 r. został zwolniony z powodu choroby. Od października 1916 r. do marca 1917 r. pracował jako wolontariusz w klinice położniczo-ginekologicznej w Berlinie. Powołany ponownie do wojska, otrzymał skierowanie do szpitala wojskowego w Chojnicach. Osiedlił się tu 1 kwietnia 1917 r. i objął jako ordynator oddział chirurgiczny i ginekologiczny szpitala Zakładu św. Boromeusza. Po śmierci ojca, w sierpniu 1918 r. przejął funkcję dyrektora szpitala. Nadal pozostawał w służbie armii niemieckiej w stopniu porucznika do1 maja 1919 r.

Jeszcze służąc w armii niemieckiej w listopadzie w 1918 r. wstąpił do tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza. Po wybuchu powstania wielkopolskiego pomagał w przemycie broni i amunicji na terenie walk. Był członkiem Powiatowej Komendy Straży Ludowej i z jej polecenia wraz z gronem osób utworzył 2 lipca 1919 r. placówkę Polskiego Czerwonego Krzyża. W tym czasie zajmował się także werbowaniem ochotników dla tworzącej się w Wielkopolsce Dywizji Pomorskiej. 13 maja 1920 r. wstąpił jako ochotnik do WP i został przydzielony do IV Pułku Straży Granicznej oraz w stopniu kapitana mianowany dowódcą szpitala wojskowego w Chojnicach. Z chwilą likwidacji szpitala 1 października 1921 r. został lekarzem batalionowym 20 Batalionu Celnego w Chojnicach.

Pełnił w tym okresie szereg funkcji w życiu cywilnym. Już od 1917 r. do 1933 r. był członkiem komisji sanitarnej chojnickiego magistratu. Po odzyskaniu niepodległości został powołany na wniosek burmistrza Chojnic w skład komisarycznej Rady Miejskiej. Działał w samorządzie lekarskim jako członek Towarzystwa Lekarzy Północnego Pomorza, a od 1924 r. jako jego wiceprezes. W latach 30. pełnił funkcję prezesa chojnickiego PCK. Wiązały się z tym wielokrotne inicjatywy charytatywne m.in. z okazji ślubu J.P. Łukowicza z Marią Donimirską w 1916 r. zorganizowano zbiórkę pieniężną na rzecz głodnych dzieci w Kongresówce oraz dla bezdomnych. Wraz z braćmi Marcelim, Tadeuszem, Marianem i Edmundem ufundował także ołtarze w Dziemianach i w Krojantach. Fundował również tablice inskrypcyjne związane z przedstawicielami rodu Łukowiczów do kościołów w Brusach i w Raciążu.

Jako dyrektor szpitala dr J.P. Łukowicz był ważną osobistością podczas uroczystych obchodów 50-lecia Zakładu św. Boromeusza w 1936 r. W okresie międzywojennym był stale obecny w życiu publicznym w Chojnicach. Miejscowe Koło Medyków przy Stowarzyszeniu Wiedzy Powszechnej obdarował liczącym 180 pozycji zbiorem publikacji medycznych. Był także członkiem zarządu Obwodu Powiatowego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. W 1938 r. wchodził w skład Komitetu Honorowego obchodów 550-lecia Bractwa Kurkowego w Chojnicach. Motywacją dla tak wielostronnego zaangażowania dr Łukowicza było umiłowanie historii i kultury regionu Kaszub i Pomorza. W latach 1925-1932 był członkiem Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Pozostał w bliskiej relacji z regionalistami kaszubskimi, przyjaźnił się m.in. z Janem Karnowskim. W 1934 r. z ich inicjatywy powołano Towarzystwo Miłośników Chojnic i Okolicy. Już od stycznia 1935 r. ta nowa organizacja zaczęła wydawać regionalne czasopismo pt. ,,Zabory”, jako miesięczny dodatek do ,,Dziennika Pomorskiego”. Doktor Łukowicz był członkiem komitetu redakcyjnego. W lutym 1935 r. TMChiO uchwaliło statut i wybrało zarząd na czele z J.P. Łukowiczem. Zarząd Towarzystwa wraz z komitetem redakcyjnym często obradowali w gościnnym domu Łukowicza, który pełnił funkcje prezesa aż do wybuchu wojny.

Ogromną pasją Jana Pawła Łukowicza było kolekcjonerstwo. W tej materii kontynuował działalność zarówno stryja, jak i ojca. Początek stanowił interesujący zbiór eksponatów etnograficznych m.in. broni, biżuterii, przedmiotów użytkowych, przywiezionych w 1888 r. przez dra Marcelego Łukowicza z podróży do Nowej Gwinei i Australii. Główną część kolekcji stanowiły jednak eksponaty z zakresu kultury polskiej, historii i sztuki. Wśród archiwaliów znajdowały się dokumenty królów: Batorego, Władysława IV, Jana III Sobieskiego. Z kolei z dzieł artystycznych należących do kolekcji należy wymienić litografie Wyczółkowskiego, obrazy Hulewicza, Wiewiórskiego, Kossaka, portrety rodzinne z XVIII i z XIX wieku. Niewątpliwą ozdobą była również porcelana miśnieńska i berlińska, a także meble gdańskie i flamandzkie. Osobną częścią kolekcji była biblioteka, w tym licząca 550 egzemplarzy biblioteka myśliwska oraz biblioteka pomorzoznawcza zawierająca około 2000 pozycji. Dr J.P. Łukowicz jako wielki miłośnik książek był członkiem Towarzystwa Bibliofilów im. J. Lelewela w Toruniu. Dużą wartość przedstawiał zbiór dokumentów dotyczących dziejów rodziny Łukowiczów. Spadkobiercami zbiorów zostali synowie Henryk i Hipolit, z klauzulą spadkodawcy, iż kolekcja stanowi dobro kultury jako całość i taką powinna pozostać. Niestety, tak się nie stało, zbiory zostały rozproszone, a w domu rodzinnym zachowała się ich znikoma cząstka.

Podobnie jak pasję kolekcjonerską J.P. Łukowicz przejął również zamiłowanie do łowiectwa. W rodzinie Łukowiczów myśliwymi byli: dziadek Jan Maciej (1828-1886), ojciec Jan Karol, a także młodsi bracia Jana Pawła – Marceli, Tadeusz i Marian. Jan Paweł Łukowicz w łowach brał udział już w wieku młodzieńczym. W okresie powojennym nie zrezygnował z polowań pomimo inwalidztwa i udawał się na teren łowiecki bryczką. Uchodził za wybitnego myśliwego i cieszył się ogromnym autorytetem w tym środowisku. Wielce ceniony był dział łowiecki w jego kolekcji. Jako działacz był przed wojną współzałożycielem i prezesem Zachodniopomorskiego Klubu Myśliwskiego w Chojnicach oraz członkiem zarządu Polskiego Związku Łowieckiego, w skład którego wszedł także po wojnie w 1945 r. Jan Paweł Łukowicz w uznaniu zasług został uhonorowany przez PZŁ w 1932 r. najwyższym odznaczeniem łowieckim ,,Złom”. Z łowiectwem wiązało się jego zainteresowanie kynologią. Był wybitnym znawcą psów myśliwskich, m.in. przewodniczącym ogólnokrajowych konkursów wyżłów. W 1948 r. Naczelna Rada Kynologiczna w Warszawie wybrała go na stanowisko wiceprezesa.

W wojnie obronnej w 1939 r. uczestniczył jako lekarz w randze kapitana. Podczas ewakuacji szpitala pod Garwolinem został ciężko ranny i od tego czasu do końca życia zmagał się z kalectwem. Po zakończeniu kampanii wrześniowej został osadzony w obozie jenieckim w Pabianicach, a zwolniony w czerwcu 1940 r. W następnych latach okupacji pracował jako lekarz w Sępólnie, Pucku, Elblągu i Nowym Dworze Gdańskim.

20 marca 1945 r. Jan Paweł Łukowicz powrócił do Chojnic i zajął się organizacją szpitala. W dniu 30 marca 1945 r. została otwarta mała lecznica przy ulicy Szenfeldzkiej 9. Dopiero w lipcu siostry franciszkanki mogły na powrót otworzyć szpital w swych obiektach i dr J.P. Łukowicz ponownie objął dyrekcję placówki. Szpitalowi wyznaczono funkcję lecznicy powiatowej. W listopadzie 1950 r. dr Łukowicz skorzystał z propozycji przejścia na emeryturę ,, ze względu na wiek i inwalidztwo”. Przez nowego dyrektora Teodora Janickiego został jednak zatrudniony w poradni chirurgicznej w niepełnym wymiarze godzin oraz przyjął funkcję konsultanta oddziału chirurgicznego. W takim charakterze pracował niemal do końca życia.

Jan Paweł Łukowicz stanął na czele Powiatowego Komitetu Uczczenia Ofiar Zbrodni Hitlerowskich, gdzie pracował z ogromnym zaangażowaniem. Efektem tej wielomiesięcznej pracy był ogromny raport, zawarty w książce pt. ,,Chojnice w latach 1939-1945”. Za swoją działalność społeczną dr Łukowicz otrzymał wiele odznaczeń i medali. W latach międzywojennych przyznano mu Odznakę Honorową Frontu Pomorskiego, ponadto Srebrny (1936) i Złoty Krzyż Zasługi (1938), Medal Niepodległości (1938). Z kolei po wojnie został uhonorowany Odznaką Grunwaldzką (1947), Medalem za Warszawę 1939-1945 (1947) oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1957).

Był dwukrotnie żonaty: w 1916 r. poślubił Marię Magdalenę Brochwicz-Donimirską (1892-1920) z którą miał troje dzieci: Henryka (1917-1994), Hipolita (1918-1989) i Jolantę (1919-1928). Po śmierci Marii ożenił się ponownie w 1923 r. z Gustawą z Moszczeńskich (1884-1961). W 1924 r. urodziła się im córka Regina.

Jan Paweł Łukowicz zmarł w Chojnicach 13 września 1957 r. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w grobowcu rodzinnym, w kwaterze Łukowiczów. Z okazji 100 rocznicy urodzin doktora w dniu 13 września 1986 r. Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie ufundowało tablicę pamiątkową, odsłoniętą na budynku przy ulicy Piłsudskiego 41, gdzie mieszkał on wraz z rodziną. Miasto nadało imię ulicy odchodzącej naprzeciw jego domu. Z kolei Szpital Specjalistyczny w Chojnicach nosi imię jego ojca, Jana Karola Łukowicza, współzałożyciela placówki.

Anna Depka Prądzyńska

Monika Jażdżewska

Więcej informacji o Janie Pawle Łukowiczu można uzyskać z następujących publikacji: Zbigniew Stromski, Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275-1980, Chojnice 1986 oraz Kazimierz Ostrowski, Poczet Zasłużonych Chojniczan, Słownik biograficzny XX wieku, Chojnice 2020, Marcin Synak, Jan Paweł Łukowicz (1886-1957). Portret myśliwego, Chojnice, 2015.