Józef Haller (1873-1960), generał broni Wojska Polskiego, legionista, harcmistrz, przewodniczący ZHP, działacz polityczny i społeczny

Wybitnym mężem stanu zasłużonym wśród polskiego społeczeństwa, jak również dla naszej ,,małej ojczyzny” był niewątpliwie Józef Haller.

Urodził się 13 sierpnia 1873 r. w majątku Jurczyce pod Krakowem. Jego ojciec, Henryk Haller był ziemianinem, a matka Olga pochodziła z rodziny Tretterów. Ojciec walczył w powstaniu styczniowym, a dziadek ze strony matki w listopadowym. Wywodził się w prostej linii od Jana Hallera, księgarza i właściciela pierwszej w Polsce oficyny wydawniczej w XVI w. Został wychowany w atmosferze patriotyzmu oraz głębokiej religijności. Należał do Sodalicji Mariańskiej oraz do Trzeciego Zakonu Świeckiego Franciszkańskiego. Wartości, które go ukształtowały, są widoczne w całej jego późniejszej działalności.

W 1882 r. rozpoczął naukę w gimnazjum we Lwowie. Po ukończeniu studiów wojskowych rozpoczął służbę w jednostkach artylerii. Po wystąpieniu z wojska poświęcił się pracy społecznej. Związał się z ruchem skautowym oraz Towarzystwem Gimnastycznym Sokół, gdzie organizował tajne kursy dla młodzieży polskiej.

Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do armii austriackiej. Zaczął organizować Legion Wschodni we Lwowie, który jednak nie uczestniczył w walkach z armią rosyjską i uległ rozwiązaniu. We wrześniu 1914 r. objął dowództwo nad żołnierzami, którzy chcieli kontynuować walkę z Rosją. Wyruszył wraz ze swą jednostką na front w Karpatach Wschodnich. W lipcu 1916 r. został dowódcą II Brygady Legionów Polskich. Protestując przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego na początku 1918 r. wraz z podległymi mu oddziałami przebił się przez front i połączył z polskimi formacjami w Rosji. Latem 1918 r. dotarł do Francji i został członkiem Komitetu Narodowego Polskiego. Powierzono mu dowództwo nad formującą się Armią Polską we Francji (tzw. Błękitna Armia), która walczyła z Niemcami na froncie zachodnim. Następnie została ona przetransportowana do Polski, w tym drogą morską przez Gdańsk.

Generał Haller przybył do Warszawy w kwietniu 1919 r. gdzie był witany jak bohater narodowy. Uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej. W październiku 1919 r. powierzono mu dowództwo Frontu Pomorskiego, utworzonego w celu zajęcia Pomorza, przyznanego Polsce na mocy ustaleń Traktatu Wersalskiego. 18 stycznia 1919 r. na czele wojsk polskich wkroczył do Torunia, natomiast 10 lutego 1920 r. przybył do Pucka, gdzie dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w lipcu i sierpniu 1920 r. wchodził w skład Rady Obrony Państwa. W czasie Bitwy Warszawskiej dowodził Frontem Północnym. Pełnił także funkcje administracyjne, m.in. Generalnego Inspektora Artylerii.

W latach 20. wraz z żona Aleksandrą i synem Erykiem osiedlił się na Pomorzu, w majątku Gorzuchowo koło Chełmna. Od 1920 do 1923 r. przewodniczył Związkowi Harcerstwa Polskiego. Był aktywnym działaczem Polskiego Czerwonego Krzyża. Przez rok zasiadał w Sejmie jako poseł Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. W 1926 r. potępił przewrót majowy. Był jednym z przywódców opozycji wobec rządów sanacji. W 1937 r. został wybrany na prezesa Rady Naczelnej Stronnictwa Pracy.

Po wybuchu II wojny światowej przedostał się do Francji, a następnie do Wielkiej Brytanii. W listopadzie 1939 r. wszedł w skład rządu generała Władysława Sikorskiego jako minister bez teki. Z kolei w latach 1940-1943 pełnił funkcję ministra oświaty. Po zakończeniu wojny zdecydował się pozostać na emigracji w Londynie, gdzie zmarł 4 czerwca 1960 r. Dzięki inicjatywie polskich harcerzy w 1993 r. jego prochy powróciły do Polski i spoczęły w krypcie kościoła garnizonowego św. Agnieszki w Krakowie.

W dniu 24 maja 1924 r. na chojnickim rynku doszło do uroczystego przekazania sztandaru Towarzystwa Powstańców i Wojaków przez generała Józefa Hallera. Ta wizyta zapisała się na kartach historii naszej ,,małej ojczyzny”.

Anna Depka Prądzyńska

Monika Jażdżewska

Więcej informacji o Józefie Hallerze można uzyskać z następującej publikacji ,,Twarze niepodległości ziemi chojnickiej”, Chojnice 2018.