Ks. Feliks Bolt (1864-1940), działacz spółdzielczy, przywódca prawicy politycznej na Pomorzu w okresie międzywojennym

Feliks Bolt urodził się 7 stycznia 1864 r. w Barłożnie na Kociewiu. Pochodził z zamożnej rodziny, co pozwoliło mu uzyskać wszechstronną edukację. Wykształcenie średnie zdobywał w pelplińskim Collegium Marianum i w gimnazjum chełmińskim. Za swoją działalność w tajnej organizacji filomackiej został wydalony i oddany pod nadzór policji. Egzamin dojrzałości zdał w 1887 r. w gimnazjum chojnickim. Następnie podjął studia teologiczne w Münster, kontynuując je w Monachium i Pelplinie, gdzie w 1891 r. otrzymał święcenia kapłańskie.

Pracował jako wikary w Śliwicach, Wielu, Brusach, Kielnie i Raciążu. W 1929 roku otrzymał nominację na tytularnego proboszcza w Srebrnikach pod Kowalewem Pomorskim. Miejscowości, w których ks. Bolt pracował stanowiły ożywione ośrodki działalności narodowej Polaków, których celem było krzewienie i obrona polskości wobec zaborczej polityki pruskiej. Walka z germanizacją rozgrywała się wówczas na płaszczyźnie gospodarczej i kulturalnej. Ze strony polskiej podstawowym sposobem przeciwdziałania procesowi represji był dobrze zorganizowany system spółek zarobkowych z centralą w Poznaniu. Jednym z zadań ruchu spółdzielczego był rozwój polskiego drobnomieszczaństwa, podstawowej klasy kapitalistycznego, nowoczesnego wówczas społeczeństwa. Kierownictwo w polskim ruchu narodowym w tym czasie przechodziło w ręce inteligencji. Ksiądz Feliks Bolt był jednym z jej czołowych przedstawicieli.

Zasłynął jako działacz społeczny będąc wikariuszem w Brusach. Szybko nawiązał tu przyjaźń i współpracę z kierownikiem Banku Ludowego, ziemianinem Stanisławem Sikorskim z Wielkich Chełmów i jego żoną Anną. W 1898 r. zorganizowali oni spółkę „Kupiec” mającą na celu prowadzenie w oparciu o kapitały Banku Ludowego w Brusach działalności w zakresie handlu bławatnego. „Kupiec” bruski szybko stał się spółdzielnią o charakterze masowym. Jego filie powstały w Śliwicach, Wielu i Zblewie. Ks. Bolt pełnił funkcję wiceprezesa Rady Nadzorczej „Kupca”, której przewodniczył Stanisław Sikorski. W 1904 roku Bolt i Sikorski powołali nowa spółkę – „Bazar” w Brusach, która wkrótce miała swoje filie m. in. w Pelplinie, Kartuzach i Bytowie. Za swoje wybitne osiągnięcia w branży handlowej został nazwany „ojcem kupiectwa polskiego na Pomorzu”. Ksiądz Bolt był głównym organizatorem powstałego w 1900 r. Centralnego Towarzystwa Rolniczego dla Prus Zachodnich.

Przywódca polskiego ruchu spółdzielczego na terenie Wielkopolski i całego zaboru – ks. Piotr Wawrzyniak – poznawszy bliżej działalność Bolta wciągnął go do pracy w centrali Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych w Poznaniu, gdzie sam pełnił funkcję patrona. Został on uznany za eksperta od zakładania spółek handlowych. Od 1907 roku kierował współdziałaniem spółek typu „Rolnik”. W 1912 roku był głównym organizatorem i udziałowcem powstałej z Chojnicach polskiej Spółki Wydawniczej „Gazeta Chojnicka”. Ks. Feliks Bolt często zabierał głos na wiecach wyborczych w Prusach Zachodnich, proponując polskich kandydatów. W 1913 roku wysunięto jego kandydaturę na posła. Wybuch I wojny światowej zakłócił działalność polskich organizacji. Poważniejsze ożywienie poczynań politycznych na Pomorzu nastąpiło dopiero w 1918 r. Działający w Poznaniu tajny Komitet Międzypartyjny skupiał całość sił antyniemieckich. Z Pomorza udział w jego poczynaniach obok takich przywódców jak Antonii Wolszlegier, Leon Janta – Połczyński, brał również ks. Feliks Bolt. Uczestniczył on również w organizacji pomocy dla powstańców wielkopolskich i śląskich. U schyłku wojny ściślej związał się z działalnością polityczną endecji, czołowego ugrupowania politycznego obozu polskiej prawicy. Silna pozycja endecji w społeczeństwie pomorskim wynikała z jej antyniemieckiego nastawienia i programu walki o zabezpieczenie zachodnich granic Polski.

W latach 1919 – 1922 ksiądz Bolt był posłem na Sejm Ustawodawczy, pełniąc funkcję przewodniczącego Komisji Morskiej. Z kolei w latach 1922 – 1927 jako Senator II RP z listy Związku Ludowo – Narodowego należał do Komisji Skarbowo – Budżetowej. W okresie dwudziestolecia międzywojennego poza działalnością polityczną i gospodarczą aktywnie wspierał działalność wielu organizacji kościelnych. W 1935 r. w „Słowie Pomorskim”, organie endecji, pisano o ks. Bolcie jako twórcy polskiego stanu mieszczańskiego na Pomorzu, stawiając go na pierwszym miejscu wśród działaczy pomorskich okresu przed odzyskaniem niepodległości.

Po wybuchy II wojny światowej ks. Feliks Bolt został aresztowany przez gestapo 24 października 1939 roku w Srebrnikach. Był więziony w Dębowej Łące, później w Chełmnie, następnie przewieziono go do Stutthofu, gdzie zmarł 7 kwietnia 1940 r. w wieku 76 lat. Pochowany został na cmentarzu ofiar faszyzmu na gdańskiej Zaspie.

Ksiądz Feliks Bolt niewątpliwie należał do grupy czołowych przywódców społeczeństwa pomorskiego zarówno w okresie zaborów, jak i w okresie międzywojennym. Za swoją bezkompromisową patriotyczną postawę zapłacił najwyższą cenę, ukazując wszystkim bohaterską walkę o wolną Polskę.

Anna Depka Prądzyńska

Monika Jażdżewska

Więcej informacji o ks. Feliksie Bolcie można uzyskać z następujących publikacji: Zbigniew Stromski, Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275 – 1980, Chojnice 1986 oraz Ludzie Pomorza lat 1920 – 1939. Szkice biograficzne, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, seria "Pomorze Gdańskie", t. 11, Gdańsk 1977 r.