Nord Express z przystankiem w Chojnicach

Chojnice, pod koniec XIX wieku i na początku wieku XX oraz później w okresie międzywojennym, dzięki swemu korzystnemu położeniu geograficznemu, były skomunikowane z największymi aglomeracjami ówczesnej Europy. Z Chojnic prowadziły bezpośrednie połączenia kolejowe do Berlina, Paryża i Petersburga, a później również do Rygi.

W latach 1896-1914 przez Chojnice przejeżdżał pociąg pośpieszny Nord Express łączący Paryż i Petersburg, a w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku pociąg ten pokonywał trasę z Paryża/Ostendy do Rygi. W obydwu przypadkach pociąg zatrzymywał się na stacji kolejowej Chojnice.

Pruska Kolej Wschodnia

Miasta wcielone do zaboru pruskiego w XIX wieku przeżywały rozwój sieci połączeń kolejowych, gdyż kolejnictwo pruskie należało do przodujących na świecie ze względu na zagęszczenie sieci kolejowej, nowoczesny tabor, nowe rozwiązania technologiczne i eksploatacyjne. Jednym z priorytetów w działalności Pruskiej Kolei Wschodniej nazywanej „Ostbahn” było stworzenie magistrali kolejowej łączącej Berlin, Królewiec i Gdańsk. Zyskały na tym Chojnice. Poprzez stopniowy rozwój chojnickiej stacji kolejowej i rozbudowę sieci połączeń miasto stało się ważnym węzłem kolejowym. W listopadzie 1871 r. uruchomiono linię Złotów – Chojnice, co oznaczało włączenie miasta do sieci kolejowej. Powstanie linii kolejowej oraz okazałego dworca zwiększyło prestiż miasta w regionie i przyczyniło się do rozwoju gospodarczego. W sierpniu 1873 r. oddano do użytku odcinek na trasie Chojnice – Zblewo. Tym samym nastąpiło połączenie z Tczewem, a co za tym idzie również w Gdańskiem i dalej z Królewcem. W latach 1875-1876 linia Piła – Tczew uzyskała drugi tor i dwutorowa linia biegła dalej przez Tczew, Malbork, Braniewo, Królewiec aż do stacji kolejowej Ejdkuny na granicy z państwem rosyjskim. Na trasie Chojnice – Człuchów pociągi przemieszczały się od listopada 1877 r. Połączenie do Laskowic uruchomiono w sierpniu 1883 r. Najważniejszą jednak była linia z Piły do Tczewa przez Chojnice. Adam Dylewski w „Historii polskich kolei” ocenia, iż na początku wieku XX ruch pasażerski lokalny był średnio rozwinięty a dalekobieżny intensywny. Wśród połączeń dalekobieżnych na uwagę zasługuje Nord Express, który trasę z Berlina do Królewca przebywał w 8 godzin i 30 minut z prędkością około 70 km/godz.

Luksusowy Ekspres Północy

Nord Express, nazywany Ekspresem Północy, podobnie jak słynny Orient Express, był luksusowym dalekobieżnym pociągiem pośpiesznym, który stanowił bezkonkurencyjny i najszybszy środek podróżowania z Europy Zachodniej do Wschodniej i odwrotnie. Należał do belgijsko-francuskiego Międzynarodowego Towarzystwa Wagonów Sypialnych i Wielkich Ekspresów Europejskich. Zamożni pasażerowie w komfortowych wagonach sypialnych i restauracyjnych w 48 godzin mogli pokonać trasę o długości 2714 km z Paryża do Petersburga. Pociąg rozpoczynał bieg na stacji Paryż Północny (Paris Nord) i zatrzymywał się m. in. w Kolonii, Hanowerze, Berlinie, Gorzowie, Pile, Chojnicach, Tczewie, Elblągu, Królewcu oraz w Kownie i Wilnie. Łączył dwa ośrodki polityczno-kulturalne ówczesnej Europy – Paryż i Petersburg. Pierwszy pociąg na tej linii wyruszył w trasę 9 V 1896 r. Najpierw kursował raz w tygodniu, później przemieszczał się ze stałą częstotliwością dwa razy w tygodniu, w czwartki i soboty. W 1897 r. Nord Express z Chojnic do Petersburga odjeżdżał o godz. 14.06, natomiast do Paryża o godz. 17.38. Latem 1907 r. z chojnickiej stacji do Petersburga pociąg odjeżdżał o godz. 13.08, zaś do Paryża o godz. 17.37. Postój na chojnickiej stacji trwał 4 minuty, w większych miastach 5 minut, w Berlinie 7-10 minut, natomiast postój na granicy niemiecko-rosyjskiej połączony był z wymianą wagonów dostosowanych do szerszego toru. Na terenie Rosji rozstaw torów był o 8,5 cm szerszy w stosunku do torów w Europie Środkowej. Taki rozstaw torów za wschodnią granicą Polski obowiązuje do dnia dzisiejszego.

Luksusowy pociąg składał się z wagonów sypialnych pierwszej klasy i wagonu z kuchnią, pełniącego funkcję wagonu restauracyjnego. Za przejazd pociągiem pośpiesznym stosowana była dopłata w wysokości 30%-50%.

Nord Express na trasie Paryż - Ryga

W latach dwudziestych XX w. terytorium niepodległej Polski ponownie przemierzał pociąg Nord Express. Tym razem na nieco odmiennej trasie. Kursował z Paryża, Calais i Ostendy do Berlina. Dalsza część trasy wiodła przez Piłę, Chojnice, Tczew, Elbląg, Królewiec, Ejdkuny i Kowno do Rygi – stolicy niepodległej Łotwy.

Pociąg składał się z wagonów sypialnych, restauracyjnych i bagażowych. Wagony oraz personel zapewniało Międzynarodowe Towarzystwo Wagonów Sypialnych a drużyny pociągowe składały się z przedstawicieli poszczególnych Zarządów Kolei Żelaznych. Na terytorium Polski była to załoga Polskich Kolei Państwowych – przedsiębiorstwa założonego w 1926 r. W wagonie bagażowym wydzielony był jeden przedział do przewozu artykułów żywnościowych i napojów potrzebnych do obsługi wagonu restauracyjnego. Za duże pakunki i walizki należało uiścić dodatkową opłatę i były one przewożone w wagonie bagażowym. Bagaż podręczny można było mieć przy sobie, ułożony tak, by nie przeszkadzał innym pasażerom.

Podróżni kupowali bilet pierwszej klasy według obowiązującej taryfy oraz opłatę dodatkową do Międzynarodowego Towarzystwa Wagonów Sypialnych. Małe dzieci podróżujące z rodzicami zajmujące z nimi wspólne łóżko w wagonie sypialnym nie ponosiły dodatkowej opłaty. Dla starszych dzieci, które w czasie podróży zajmowały oddzielne łóżko należało wykupić bilet ulgowy oraz pełną opłatę dodatkową. Z bezpłatnych przejazdów pierwszą klasą pociągiem luksusowym mogli skorzystać urzędnicy kolejowi, ale tylko wtedy gdy posiadali bezpłatny bilet „permis” ważny na pociąg Nord Express wydany przez Międzynarodowe Towarzystwo Wagonów Sypialnych. Zarząd PKP wystawiał wówczas imienne pozwolenie swoim urzędnikom na bezpłatne korzystanie z podróży i stosownie do stopnia służbowego byli uprawnieni do zajęcia miejsca sypialnego, przejazdu w wagonie sypialnym bez zajmowania łóżka lub tylko w wagonie bagażowym.

Kontrolerzy ubrani w uniformy sprawdzali bilety pasażerów oraz nadzorowali pracę personelu, dbali o komfort podróżnych i zapewnienie im wszelkich wygód. Personel pociągu wyznaczony do obsługi podróżnych posługiwał się językiem francuskim, niemieckim i polskim, tak by pasażerowie bez przeszkód mogli się porozumieć z załogą.

Międzynarodowe Towarzystwo Wagonów Sypialnych zapewniało pasażerom posiłki i napoje podczas podróży serwowane w wagonie restauracyjnym. Za posiłek z ofert a` la carte można było zapłacić walutą obiegową państw, przez które przejeżdżał pociąg.

Kursowanie Nord Expressu przerwał wybuch II wojny światowej. 

Anna Urbańska

Bibliografia:

Dylewski A., Historia polskich kolei, Warszawa 1921, s. 172

Dzieje Chojnic, red. K. Ostrowski, Chojnice 2003, s. 284-285

Dzieje ziemi i powiatu chojnickiego. Kalendarium ziemi chojnickiej, tom II, wybór i opracowanie J. Knopek, Chojnice 2010, s. 110, 118

Stoltmann L., Nord Express pociąg ekspresowy Paryż – Sankt Petersburg przez Chojnice 1896-1914, „Zeszyty Chojnickie” 1997 nr 1 (15), s. 43-46

Umowa o eksploatację pociągu luksusowego „Nord-Express”, Warszawa 1932

Wycech Cz., Powiat chojnicki. Ziemia – ludzie – przeszłość. Życie gospodarcze i społeczne, Chojnice 1936, s. 130-131