Stefan Łukowicz (1894-1941), filomata pomorski, działacz niepodległościowy, prekursor skautingu na Pomorzu, twórca harcerstwa w Chojnicach.

Stefan Łukowicz urodził się 26 sierpnia 1894 r. w Dziemianach, w zamożnej kaszubskiej rodzinie rolniczej Jana i Józefiny z d. Bukowskiej. Uczęszczał do gimnazjum w Chojnicach, gdzie w latach 1908 – 1913 był aktywnym członkiem tajnego Towarzystwa Tomasza Zana (TTZ). W 1911 r. wziął udział w wycieczce młodzieży filomackiej z zaboru pruskiego do Krakowa. Wycieczki urządzane przez tajną organizację ,,Zet” do Małopolski miały na celu bliższe poznanie kultury polskiej oraz osobiste zetknięcie się z młodzieżą z innych zaborów. Uczestnicy nawiązywali również kontakty ze skautingiem oraz tworzącymi się tam innymi tajnymi organizacjami wojskowymi, które stawiały sobie za cel odzyskanie niepodległości Polski.

Stefan Łukowicz podczas pobytu w Małopolsce przeszedł przeszkolenie teoretyczne oraz uczestniczył w ćwiczeniach wojskowych w II Polskiej Drużynie Strzeleckiej. Swoje umiejętności i wiedzę przekazał społeczeństwu chojnickiemu. 5 września 1911 r. na tajnym zebraniu zreferował swoje doświadczenia, omówił pozyskane regulaminy i postawił wniosek o zorganizowanie w ramach chojnickiego TTZ drużyny strzeleckiej i skautingu. Wszyscy obecni jednogłośnie i z entuzjazmem wyrazili zgodę na tę propozycję. Komendantem został Stefan Łukowicz. W ten sposób doszło do utworzenia pierwszej Polskiej Drużyny Strzeleckiej (PDS) i drużyny skautowej (harcerskiej) na Pomorzu.

Zbiórki i ćwiczenia pomimo konieczności ścisłej konspiracji odbywały się regularnie co dwa lub trzy tygodnie. Indywidualne marsze były okazją do ćwiczeń skautowych. Z kolei ćwiczenia fizyczne i wojskowe prowadzono ściśle według regulaminów. W latach 1911-1914 przeszkolenie w PDS i tajnym skautingu w Chojnicach przeszło około 60 filomatów. Po wybuchu wojny w 1914 r. działalność została przerwana ponieważ większość członków powołano do armii niemieckiej. Stefan Łukowicz przed wcieleniem do wojska przekazał podręczniki i regulaminy na przechowanie Anieli Lniskiej, żonie doktora Hipolita Lniskiego, opiekuna filomatów.

W latach 1914-1918 jako żołnierz armii niemieckiej uczestniczył w walkach na froncie. Zdemobilizowany 1 grudnia 1918 r. niezwłocznie włączył się do działalności tajnej Organizacji Wojskowej Pomorza w powiecie kościerskim. Był organizatorem Straży Obywatelskiej, rozbrajał Grenzschutz w Kościerzynie i Lipuszu. 6 marca 1919 r. przedostał się przez linię demarkacyjną i wstąpił ochotniczo do 1 Pułku Ułanów w Poznaniu. Po wyleczeniu powrócił do służby w 66 pp. w Chełmnie jako dowódca kompanii. W 1926 r. po przewrocie majowym należał do aktywnych przeciwników Józefa Piłsudskiego. Został w tym roku oddelegowany jako wykładowca do Szkoły Podoficerów Zawodowych w Grudziądzu, a w 1929 r. przeniesiony do 58 pp. w Poznaniu. W 1932 r. awansowany do stopnia majora był dowódcą II batalionu 58 pp. Ze względu na swą orientację polityczną w 1935 r. został przeniesiony w stan spoczynku.

Stefan Łukowicz mieszkał w Poznaniu przy ulicy Wyspiańskiego 25. W jego mieszkaniu spotykali się wybitni działacze opozycji politycznej z Pomorza i Wielkopolski. Brał czynny udział w organizacjach społecznych m.in. jako członek zarządu ,,Zarzewia” oraz w Ośrodku Harcersko – Obywatelskim w Poznaniu. Był członkiem Związku Filomatów Pomorskich, utrzymywał liczne kontakty z byłymi filomatami. W 1935 r. na Zjeździe byłych Działaczy Niepodległościowych w Toruniu został wybrany kierownikiem sekcji historii Organizacji Wojskowej Pomorza.

5 września 1939 r. opuścił Poznań i dotarł do Warszawy. Był współorganizatorem 360 pp., gdzie objął dowództwo IV batalionu. W obronie Warszawy walczył na pododcinku ,,Południe” (Mokotów). 12 września na Okęciu został ranny i przebywał w szpitalu polowym na Błoniu. Po kapitulacji Warszawy wrócił do Poznania i już w 1939 r. rozpoczął organizowanie komend terytorialnych SZP w Wielkopolsce i na Pomorzu. W 1940 r. budował struktury Związku Walki Zbrojnej, a od stycznia 1941 r. pełnił obowiązki szefa sztabu Okręgu Poznań ZWZ. 10 września 1941 r. Stefan Łukowicz został aresztowany w Poznaniu. Przeszedł okrutne śledztwo i do kwietnia 1942 r. był więziony w policyjnym Forcie VII. Odmówił składania zeznań. W czerwcu 1942 r. został skazany przez sąd doraźny na karę śmierci. Wyrok wykonano 7 lipca 1942 r. w lasach palędzkich.

Stefan Łukowicz był żonaty z Zofią Wierzbińską. Nie mieli dzieci.

Za swoją działalność patriotyczną otrzymał odznaczenia: order Virtuti Militari V klasy (za wojnę z bolszewikami), order Virtuti Militari V klasy (za wojnę obronną 1939 r.), Krzyż Niepodległości, Krzyż Walecznych, Medal Wojska, Krzyż Armii Krajowej.

Anna Depka Prądzyńska

Monika Jażdżewska

Więcej informacji o Stefanie Łukowiczu można uzyskać z następujących publikacji: Zbigniew Stromski, Pamięci godni. Chojnicki słownik biograficzny 1275 – 1980, Chojnice 1986 oraz Kazimierz Ostrowski, Poczet Zasłużonych Chojniczan, Słownik biograficzny XX wieku, Chojnice 2020.