Książki z historią w tle… Encyklopedia powszechna Gutenberga

Pan Bernard z Białogardu przekazał do Muzeum w darze 17 tomów Encyklopedii powszechnej Gutenberga, z którymi wiąże się ciekawa historia.

- Gdy we wrześniu 1939 roku do Chojnic wkroczyły oddziały niemieckie rozpoczęła się okupacja miasta. Na domach zawisły faszystowskie flagi. Niemcy zajmowali urzędy, przejmowali polską administrację, wprowadzali swoje porządki. Moja rodzina mieszkała w pobliżu posterunku policji – wspomina pan Bernard. - Niemcy wyrzucali polskie książki. Moje siostry, które miały wówczas 10 i 11 lat, ze stosu wyrzuconych książek po kryjomu zabrały 17 tomów „Encyklopedii powszechnej”. Uratowały te książki przed spaleniem. Dziś chciałbym żeby one wróciły do Chojnic, tam gdzie ich miejsce.

Pan Bernard wydarzenia z 1939 roku zna tylko z rodzinnych opowieści, sam urodził się później, ale jeszcze w czasie wojny. Dziś mieszka w Białogardzie, a 17 tomów Encyklopedii powszechnej wydanej przez wydawnictwo Gutenberga postanowił po latach przekazać do chojnickiego muzeum. Żałuje, że siostrom nie udało się uratować całej 22-tomowej serii przedwojennej encyklopedii.

W ten sposób egzemplarze, które przed wojną były własnością Posterunku Policji Państwowej w Chojnicach trafiły do Muzeum Historyczno-Etnograficznego im. J. Rydzkowskiego. Wszystkie egzemplarze posiadają sygnatury zbiorów bibliotecznych oraz pieczątki następującej treści: „Księgozbiór policyjny P.K.S. Chojnice”. Stąd wniosek, iż egzemplarze należały do Posterunku Policji w Chojnicach, a konkretnie do Policyjnego Klubu Sportowego, jak sugeruje skrót na pieczątce P.K.S.

Wiedzę na temat funkcjonowania i struktury organizacyjnej tej placówki w dwudziestoleciu międzywojennym możemy zaczerpnąć z artykułu Janusza Gierszewskiego pt. Organizacja i kierunki działania Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Chojnicach w latach 1920-1939. Chojnicka komenda mieściła się przy ulicy Rynek 2. Policja państwowa jako organ wykonawczy władz państwowych i samorządowych zajmowała się ochroną bezpieczeństwa i porządku publicznego. Oprócz prowadzenia czynności policyjno-śledczych posterunki policji zajmowały się również działalnością kulturalno-oświatową. Komenda w Chojnicach prowadziła świetlicę, bibliotekę i zajęcia sportowe w ramach Policyjnego Klubu Sportowego (P.K.S.). Ze składek członkowskich kupowano gry towarzyskie, książki, radioodbiorniki i sprzęt sportowy. Prenumerowano również czasopisma. Księgozbiór biblioteki policyjnej liczył 819 tomów, z którego korzystało 97 czytelników, wśród nich 69 było policjantami. W 1939 r. obowiązki bibliotekarza pełnił posterunkowy służby śledczej Stanisław Szewluk, a jego zastępcą był posterunkowy służby śledczej Józef Ryszak. Policjanci z wydziału śledczego w zakresie prowadzenia biblioteki zostali specjalnie przeszkoleni w Kowalewie. Merytoryczny nadzór nad policyjną wypożyczalnią książek prowadziła Poradnia Biblioteczna w Warszawie.

Wielka ilustrowana encyklopedja powszechna pod względem ilości tomów jest najobszerniejszą encyklopedią wydawaną w latach 1929-1938. Każdy tom liczy około 300 stron, zawiera barwne i czarno-białe tablice, mapy i ilustracje. Książki oprawione są w płócienną, twardą okładkę, a tytuł jest wytłoczony złoconymi literami. Przedsiębiorstwo wydawnicze „Gutenberga” zostało założone w Warszawie w 1927 roku przez Helge Fergo i P. Hansel Fergo, a w 1928 roku przeniesione do Krakowa. Warto zwrócić uwagę na różnicę w zapisie tytułu. Otóż w początkowych tomach stosowany jest zapis encyklopedja, przez j zaś w tomach wydanych po 1936 roku, tytuł zapisany jest według nowych zasad ortograficznych. W wyniku reformy ortografii wyrazy typu encyklopedia należało pisać przez i, z wyjątkiem wyrazów, w których j występuje po c, s, z, np. Francja, pasja, poezja.

Chociaż Encyklopedia straciła na swojej aktualności to nadal jest ciekawym źródłem informacji o latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku. Na przykład pod hasłem Chojnice – znajdziemy zapis, iż było to miasto powiatowe w województwie pomorskim i ważny węzeł kolejowy na trasie Berlin – Królewiec. Chojnice liczyły wówczas 10.409 mieszkańców. W mieście działały: cegielnie, browary, młyny, tartaki, fabryki mebli, ram fotograficznych, przyborów pszczelarskich, wyrobów lnianych, papy, octu, wód mineralnych, likierów i cukierków. Natomiast lasy zajmowały 33,6 % powierzchni powiatu.

Anna Urbańska

Literatura:

Gierszewski J., Organizacja i kierunki działania Komendy Powiatowej Policji Państwowej w Chojnicach w latach 1920-1939 [w:] Instytucje porządku publicznego na terenie powiatu chojnickiego w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J. Knopek, Chojnice 2005, s. 97-127