Polska - jej dzieje i kultura

tytuł – Polska jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej
tom 1 – od pradziejów do roku 1572, ss. 558
tom 2 – od roku 1572 – 1795, ss. 557
tom 3 – od roku 1796 – 1930, ss. 938
autor – praca zbiorowa
wydawnictwo - Księgarnia Trzaska, Evert, Michalski
miejsce i rok wydania – tom 1 i 2: Warszawa 1928, tom 3: dodruk Poznań 1946
wymiary – wys. 32,5 cm x szer. 25 cm
nr inw. MCh/B/1241; MCh/B/1242; MCh/B/7141

Polska jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej, czyli do roku 1930, to trzytomowe dzieło opracowane przez znanych i cenionych historyków dwudziestolecia międzywojennego, uznawane jako najlepsze ówczesne kompendium historii i kultury polskiej. Oprawę książek zaprojektował Franciszek Joachim Radziszewski, którego sygnatura z monogramem „FJP” widnieje na tylnej okładce. Projekt zrealizowała warszawska introligatornia artystyczna. Na czerwonej oprawie widnieje stylizowany złoty orzeł w otoczeniu 16 herbów miast wojewódzkich, skórzane grzbiety tomów są efektownie ozdobione orłem i złoceniami. Każdy tom zawiera liczne ilustracje – czarno-białe i wielobarwne, mapy, wykresy i tablice. W druku wykorzystano czcionki Drukarni Narodowej w Krakowie. Inicjatorami dzieła byli: Stanisław Lam, Władysław Trzaska i Jan Michalski.

Stanisław Lam (1891-1965) - dr filozofii, absolwent Uniwersytetu Lwowskiego, był wydawcą, publicystą, krytykiem i historykiem literatury. W roku 1919 pracował jako redaktor „Przeglądu Księgarskiego”, a w latach 1919-1920 był współredaktorem „Dziennika Powszechnego”. Napisał kilka książek oraz liczne artykuły i rozprawy z zakresu historii i literatury.

Jan Michalski (1889-1945) był księgarzem i wydawcą. Praktyki zawodowe, które odbywał w znanych warszawskich księgarniach, m. in. w wydawnictwie Michała Arcta, pozwoliły mu zapoznać się z nowoczesnym księgarstwem.

Władysław Trzaska (1881-1964) wykształcenie zdobył w Szkole Handlowej Zgromadzenia Kupców w Warszawie oraz w Szkole Nauk Politycznych na Sorbonie w Paryżu. W latach 1904-1907 pracował jako księgarz w Nicei i Paryżu, następnie (1907-1919) w firmie Gebethner i Wolff i w księgarni Michała Arcta w Warszawie. W 1918 r. został osadzony w Cytadeli Warszawskiej za kolportaż nielegalnej prasy.

Władysław Trzaska i Jan Michalski poznali się w wydawnictwie Michała Arcta. W 1919 r. postanowili założyć własne wydawnictwo, do spółki dołączył przedsiębiorca, działacz społeczny i senator RP Józef Ludwik Evert (1863-1945), który kształcił się w Wyższej Szkole Handlowej w Warszawie, pracował najpierw w Niemczech, później w Rosji jako przedstawiciel łódzkiego przemysłu włókienniczego. W latach 1900-1918 był wiceprezesem oraz prezesem kolonii polskiej w Moskwie. Gdy wrócił w 1918 r. do Polski dołączył do spółki wydawniczej, której od 1922 r. był prezesem. Finansami firmy zajmował się Władysław Trzaska, a Michalski prowadził sprawy handlowe, kolportaż, windykacje, zaopatrzenie, opiekę nad działalnością wydawniczą i reklamą, zaś Evert miał wgląd w sprawy finansowe.

Wydawnictwo od 1920 r. mieściło się na Krakowskim Przedmieściu 13 w gmachu Hotelu Europejskiego. Sygnetem oraz znakiem towarowym firmy była mityczna Europa siedząca na byku – Zeusie – z kartą papirusu w dłoni.

Księgarnia wydawnicza Trzaski, Everta i Michalskiego szybko stała się jedną z najbardziej prestiżowych w kraju. Specjalizowała się w dziełach naukowych z dziedziny medycyny, techniki, sztuki, geografii, historii. Wydawała leksykony, słowniki i encyklopedie. Posiadała dział wydawnictw zagranicznych obsługiwany przez pracowników znających języki obce, dział wydawnictw krajowych oraz dział wydawnictw własnych. Wydawnictwo było miejscem zarządzanym i zorganizowanym na skalę europejską, dobrze zaopatrzone w asortyment książek polskich i obcych. W sklepie oprócz typowej księgarni działała przestronna czytelnia, w której można było przeglądać książki i czasopisma. Wydawnictwo prowadziło sprzedaż ratalną, dzięki czemu nawet drogie wydania encyklopedyczne znajdowały wielu nabywców. Firma nie posiadała filii, ale organizowała sprzedaż w różnych regionach Polski poprzez akwizytorów, których zatrudniali samodzielni kupcy. Akwizytorami najczęściej byli emerytowani nauczyciele, studenci, urzędnicy. Pracę akwizytorom ułatwiały wzorniki z okładką w takich samych wymiarach jak książka z kilkoma przykładowymi stronami. Książki wydawane przez Trzaskę, Everta i Michalskiego zdobywały laury na wystawach krajowych oraz zagranicznych, m.in. Grand Prix na Międzynarodowej Wystawie w Paryżu w 1937 r.

Wybuch wojny w 1939 r. zahamował rozwój firmy. Księgarnia została wyrzucona z Hotelu Europejskiego do pobliskiego Pałacu Staszica. Podczas powstania warszawskiego pożar zniszczył księgarnię wraz z jej archiwami. Jan Michalski po pobycie w obozie w Dachau zmarł w 1945 r., Ludwik Evert wycofał się ze spółki jeszcze przed wojną w 1937 r., pozostawiając udziały wspólnikom. Władysław Trzaska po zakończeniu wojny kontynuował działalność wydawniczą – prowadząc księgarnię i antykwariat.

Eleganckie publikacje wydane w latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku przez Księgarnię Trzaski, Everta i Michalskiego do dziś budzą podziw i zachwyt. Kunszt oraz jakość wykonania tych pozycji były bardzo wysokie.

Muzeum Historyczno-Etnograficzne im. J. Rydzkowskiego w Chojnicach w zbiorach bibliotecznych posiada oryginalne dwa pierwsze tomy publikacji Polska jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej wydane w 1928 r. Te bogato ilustrowane egzemplarze są cenne ze względu na wartość artystyczną i merytoryczną. Wpisały się również w lokalną historię miasta, gdyż stanowiły one własność Miejskiego Gimnazjum Żeńskiego w Chojnicach, o czym świadczą pieczątki szkolne w tych publikacjach. Miejskie Gimnazjum Żeńskie istniało w Chojnicach przy dzisiejszej ulicy Sukienników 13 w latach 1930-1939, kierowane przez Marię Matysikową (1892-1980). Na stronie tytułowej pierwszego tomu widnieje autograf – imię i nazwisko. Najprawdopodobniej jest to podpis Wojciecha Buchholza (1915-1981) – w latach 1953-1975 dyrektora Liceum Ogólnokształcącego przy Nowym Mieście, które za jego dyrektorowania przyjęło nazwę Filomatów Chojnickich. Być może w jakiś sposób po wojnie niektóre egzemplarze biblioteki szkolnej gimnazjum żeńskiego trafiły w ręce Wojciecha Buchholza. W zbiorach Muzeum znajdują się od 1976 r.

Do pełnej kolekcji brakowało w zbiorach bibliotecznych trzeciego tomu Polski i jej dziejów… Udało się ją uzupełnić egzemplarzem, który został wydany w 1946 r. przez Zakłady Graficzne im. M. Kasprzaka w Poznaniu. Jest to dodruk do wydania przedwojennego wykonany z zachowanych klisz w ilości 470 egz. Okładka tego egzemplarza różni się od oryginału, nie jest tak efektownie ozdobiona, jak ta zaprojektowana przez F. J. Radziszewskiego. Niemniej egzemplarz ten scala muzealną kolekcję i pozwala lepiej poznać historię Polski od czasów najdawniejszych do lat trzydziestych XX wieku.

Anna Urbańska

Źródło:
https://muzeumwarszawy.pl/wp-content/uploads/2022/02/2M_Radoslaw-Adamski_Ksiegarnia-Wydawnicza-TEM.pdf