Zabawka ludowa - konik na kółkach
Nr. Inw.: MCh/E - 1777
Zabawka ludowa, rzeźbiona w drewnie, polichromowana
Autor: Józef Chełmowski
Czas powstania: 1995 r.
Wymiary: wys:26 cm, szer:11,5 cm, głęb:20 cm

Konik drewniany na platformie zaopatrzonej w kółka, rzeźbiony w drewnie i polichromowany. Do Chojnickiego Muzeum trafił wraz z innymi dziełami Józefa Chełmowskiego w 2018 roku z rąk prywatnego kolekcjonera. Nabyty w drodze zakupu, będącego następstwem działań przeprowadzonych w ramach projektu muzealnego, mającego na celu kwerendę badawczą wraz z inwentaryzacją i przywróceniem do domeny publicznej przez cyfrowe udostępnienie twórczości Józefa Chełmowskiego, znajdującej się w zbiorach prywatnych kolekcjonerów z terenu Polski i Niemiec.
Zabawka została wykonana z drewna. Korpus konika sporządzono z chudego, okrągłego pieńka, w nim, w specjalnych otworach osadzono, zabezpieczone w miejscach zatknięcia klejem, nogi z kawałków patyków oraz wycięte z płaskich deseczek - koński ogon i głowę. Cała postać konia została umieszczona na prostokątnej platformie zaopatrzonej w cztery kółka nabijane na gwoździki o szerokim łebku. Cała zabawka została polichromowana, prawdopodobnie za pomocą farb własnoręcznie mieszanych przez artystę. Koń malowany na żółto z domalowaną grzywą, oczami, uzdą, zdobionym, niebieskim siodłem oraz dodatkowymi ozdobnymi paskami w poprzek ogona. Platforma, na której została umieszczona figurka jest malowana na ciemną zieleń, zdobiona dodatkowo zielono-czerwonymi kwiatkami i różowymi krzyżykami z czerwonymi dodatkami. Koła pomalowano na jasny brąz oraz ozdobiono, domalowując dookoła łepków gwoździ czerwone płatki, a pomiędzy nimi zielone kółeczka.
Postać Polskich zabawek ludowych nieodzownie związana była ze sposobem życia i warunkami w jakich wychowywały się dzieci. Zabawki pochodzące z masowej produkcji pojawiły się późno i nie były częste. Pierwsze przejawy powstawania przemysłu zabawkarskiego w Polsce zaczęły pojawiać się około roku 1800 i były ściśle związane z kiermaszami, jarmarkami i odpustami. Zabawkarze bezrolni i małorolni utrzymujący się głównie ze sprzedaży zabawek zaistnieli zaś dopiero w II poł. XIX w. na terenie południowo – wschodniej Polski, gdzie powstało pięć ośrodków zabawkarskich: żywiecki, myślenicki, rzeszowski, kielecki i krakowski. Zabawki, którymi najczęściej bawiły się dzieci powstawały więc w ich najbliższym środowisku, były dziełem rodziców, dziadków, starszego rodzeństwa, często samych dzieci. Czasem zdarzało się, że robili je również miejscowi rzemieślnicy, czy artyści ludowi w ramach rozrywki. Na Kaszubach przykładem takich zabawek mogą być figurki zwierząt i gliniane gwizdki wyrabiane w garncarniach Neclów w Chmielnie i Meissnerów w Kartuzach, figurki zwierzątek rzeźbione i malowane przez Apolinarego Pastwę, czy Jana Giełdonia, w końcu powyższy konik – dzieło Józefa Chełmowskiego. Zabawki ludowe wykonywane były z materiałów łatwo dostępnych (drewno, glina, gałganki), a swoją formą odzwierciedlały codzienne życie społeczności, w której wychowywali się ich właściciele. Przedstawiały one, często ruchome, scenki z codziennego życia, były mniejszymi wersjami używanych do pracy narzędzi i sprzętów domowych, przysposabiały do zajęć, które czekały dziecko w przyszłości, ale też do pełnionych przez dorosłych ról – na przykład lalki i kołyski dla nich sporządzone. Inną formą zabawek były różnego rodzaju gwizdki, dzwonki, pukawki, dmuchawki oraz te służące do rozwijania sprawności fizycznej: rowerki, hulajnogi, szczudła, łyżwy. Do najczęściej występujących należały figurki zwierząt domowych, przede wszystkim koni, które występowały w różnych rozmiarach i wariantach.

M. Cz.

Bibliografia:

Olszewska B., Polska zabawka ludowa, Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej – Prüfferowej w Toruniu, Toruń 2000.
Przała T., Kultura ludowa Pomorza Gdańskiego, Muzeum Narodowe w Gdańsku, Gdańsk 1988.
Seweryn T., Polskie zabawki ludowe”, Wydawnictwa artystyczne i filmowe, Warszawa 1960.